Zapraszamy na ostatnie seminarium dr Moniki Żółkoś w cyklu „Animal studies” Uniwersytetu Krytycznego w Świetlicy Krytyki Politycznej w Trójmieście (ul. Nowe Ogrody 35 w Gdańsku). Cykl spotkań poświęcony animal studies (studiom nad zwierzętami), nowemu prądowi badawczemu, który reprezentuje humanistykę nie-antropocentryczną. Zaprezentowane zostaną przemiany nurtu kwestionującego tzw. „ twarde cięcie antropocentryczne”. Oparte na wykluczającej się opozycji ludzkie-zwierzęce, które jest podstawą władzy i supremacji człowieka prowadzącej do takich zjawisk jak laboratoria i farmy przemysłowe. Wykłady poświęcone będą również definicjom i reprezentacjom tego, co zwierzęce w literaturze i kulturze polskiej. W szczególności będą poświęcone zjawiskom, które są wyrazem pęknięcia „maszyny antropologicznej”, w których ludzkie i zwierzęce nie jest ukazywane jako pierwiastki opozycyjne.

Kafka, Coetzee, Le Clézio, Gombrowicz – literackie wyzwolenie zwierząt?
20 czerwca 2012 r., środa, godz. 18.00

Literatura wobec animal studies, a więc pisarskie próby odkrycia nowego podmiotu zwierzęcego i zredefiniowania relacji homo-animal. Za jeden z założycielskich tekstów uchodzi opowiadanie Franza Kafki, „Sprawozdanie dla Akademii”, w którym na wykładzie staje przez profesorami Czerwony Piotruś, uczłowieczona małpa, która ujawnia złożoność i ambiwalencję swojego procesu przemiany w homo sapiens. Następnie omówione zostaną „Żywoty zwierząt” J.M. Coetzee’go, książka fundamentalna dla animal studies, gdzie alter ego pisarza, Elizabeth Costello, kreśli kontrowersyjną analogię pomiędzy obozami koncentracyjnymi a farmami przemysłowymi. Jan Marie-Gustawe Le Clézio to pisarz, który w kilku swoich powieściach podjął próbę nie tylko nowego nakreślenia istoty zwierzęcości, ale też stworzenia języka uwolnionego od antropocentrycznych przesądów, czego przykładem jego wczesna powieść „Terra Amata”.

Ostatnim pisarzem w tym gronie jest Witold Gombrowicz. W swoich „Dziennikach” podstawił kilka fundamentalnych pytań,  które kilkadziesiąt lat później pojawiły się w centrum oglądu animal studies:  o cierpienie zwierzęcia, o kondycję człowieka widzianego oczyma zwierzęcia, o „wsobność” i milczenie zwierzęcia, wreszcie – o gest odebrania mu duszy w wyobrażeniach chrześcijańskich. wyobrażeniach chrześcijańskich. W rozważaniach o literaturze wobec animal studies nie może zabraknąć Olgi Tokarczuk, autorki dwóch powieści, które przynoszą nowatorskie myślenie o podmiocie zwierzęcym – „Prowadź swój pług przez kości umarłych” i „Moment niedźwiedzia”.

Poprzednie seminaria z cyklu “Animal Studies Uniwersytetu Krytycznego”:

Zwierzę ludzkie i zwierzę nie-ludzkie. Ku nowej definicji relacji homo-animal
14 marca 2012 r., środa, godz. 18.00

Wykład wprowadzający do podstawowych zagadnień animal studies, kulturowych studiów nad zwierzętami, których twórcy zaproponowali nowe ujęcie „podmiotu zwierzęcego”. Istotnym dokonaniem animal studies jest podważenie wartościującej opozycji ludzie-zwierzęta, która ustanawiała hierarchię wyłączającą człowieka ze świata natury. Antropocentryczne przekonania „wytwarzają” wizję człowieka opartą na jego wyjątkowości i wyższości, zwierzę zaś definiują jako istotę niższą, pozbawioną fundamentalnych cech homo sapiens (rozum, język, samoświadomość, moralność, język etc.). Tym samym podejście antropocentryczne prowadzi do przyznania ludziom niemal nieograniczonej władzy nad światem zwierzęcym, stając się ideologiczną podbudową dla biznesów związanych ze zwierzętami, jak farmy przemysłowe czy eksperymenty medyczne.

Na wykładzie przedstawiony zostanie zachodni nurt intelektualny kwestionujący takie ujęcie podmiotu zwierzęcego. Jego najmocniejsze filary to Peter Singer, autor założycielskiej dla animal studies książki „Wyzwolenie zwierząt”, Giorgio Agamben, twórca koncepcji „maszyny antropologicznej, James Serpell, Jacques Derrida, Donna Haraway, Cary Wolfe.

Między farmą przemysłową a cmentarzem dla psów. Zwierzęta w kulturze Zachodu w świetle animal studies
11 kwietnia 2012 r., środa, godz. 18.00

Analiza rozmaitych praktyk kulturowych związanych ze światem zwierząt. Jedne z najpowszechniejszych to widowiska zwierzęce, jak cyrk, corrida, walki psów, polowania, a także ogród zoologiczny, który swojej nowożytnej odsłonie był manifestacją potęgi kolonialnej i budował zachodnią narrację na temat natury, egzotyki i odmienności. Inny obszar tworzą farmy przemysłowe, których istotną cechą, a także warunkiem sukcesu, jest transparentność. Ze społecznego widzenia wyprowadzono proces, na którym ufundowana jest duża część współczesnej konsumpcji, a który obecny jest tylko pod postacią produktu, np. wędliny.

Na wykładzie poruszone zostaną też tak intrygujące zjawiska, jak średniowieczne (i późniejsze) procesy zwierzęce, religijne interpretacje podmiotu zwierzęcego oraz zwierzęta jako kulturowe tabu. Nie zabraknie również tego aspektu relacji ludzkie-zwierzęce, który dotyczy biznesu związanego z domowymi pupilkami. Jego charakterystyczną cechą jest nakładanie na zwierzęta wyobrażeń antropocentrycznych, a w konsekwencji – zamazywanie odmienności zwierząt i przyznawanie im kondycji dziecięcej.

Monika Żółkoś – pracowniczka Uniwersytetu Gdańskiego; stypendystka Prezydenta Miasta Gdyni, laureatka Konkursu im. Andrzeja Wanata (1998). Publikowała w „Dialogu”, „Teatrze”, „Didalskaliach” oraz pracach zbiorowych. Badania naukowe: twórczość Witolda Gombrowicza i jej teatralna recepcja, herstoria teatru polskiego, krytyka postkolonialna i polski dyskurs postzależnościowy, animal studies (studia nad zwierzętami).

Wykorzystano fotografię Jacquesa Henri Lartigue’a.